Ταπείνωση, Οσιος Πέτρος Δαμασκηνός,

Κάππα τό δέκατο ιδού, κι εδω γίνεται λόγος

γιά τήν ταπείνωση πού ο Χριστός χαρίζει.

Αυτήν γεννα η ελλειψη κάθε φροντίδας,

οταν καλλιεργει μονάχα τόν εαυτό της

η ψυχή παντοτινά μέ κάθε εργασία.

Τώρα λοιπόν ευλόγησε τήν ανάγνωση, πάτερ.

Κυρίως ο ταπεινόφρων δέν παύει ποτέ νά κατηγορει τόν εαυτό του, ακόμη καί αν ολος ο κόσμος τόν πολεμα καί τόν περιφρονει. Καί αυτό, γιά νά μή σωθει μόνο ακούσια, οπως εκεινοι πού εχουν υπομονή, αλλά καί γιά νά τρέχει εκούσια στά πάθη του Χριστου, από τά οποια εμαθε ο ανθρωπος αυτός τήν ταπείνωση, τή μεγαλύτερη απ΄ ολες τίς αρετές, στήν οποία κατοικει τό Αγιο Πνευμα. Αυτή ειναι η θύρα της βασιλείας, δηλαδή της απάθειας. Καί εκεινος πού εισέρχεται απ΄ αυτή, φτάνει στό Θεό. Χωρίς αυτήν ειναι μάταιος ο κόπος καί πολύ κοπιαστικός ο δρόμος. Αυτή χαρίζει κάθε ανάπαυση σ΄ εκεινον πού τήν εχει στήν καρδιά του, γιατί εχει κάτοικο μέσα της τό Χριστό. Μέ αυτήν παραμένει η χάρη καί φυλάγονται τά χαρίσματα. Αυτή γεννιέται από πολλές αρετές, δηλαδή από τήν υπακοή, τήν υπομονή, τήν ακτημοσύνη, τή φτώχεια, τό θειο φόβο, τή γνώση καί αλλες, καί κυριότερα απ΄ οποιες προέρχεται η διάκριση πού φωτίζει πέρα ως πέρα τό νου.

Ας μή νομίζει ομως κανείς οτι απλως καί ως ετυχε μπορει νά αποκτήσει τήν ταπεινοφροσύνη. Αυτή ειναι κάτι τό υπερφυσικό καί σχεδόν οσο μεγάλο ειναι τό χάρισμα, τόσο μεγαλύτερη δυσκολία εχει καί χρειάζεται μεγάλη φρόνηση καί υπομονή εναντίον των πειρασμων καί των δαιμόνων πού του εναντιώνονται· γιατί η ταπεινοφροσύνη ξεπερνα ολες τίς παγίδες τους. Η ταπείνωση ειναι γέννημα της γνώσεως καί η γνώση ειναι γέννημα των πειρασμων. Σ΄ εκεινον πού γνώρισε τόν εαυτό του, δίνεται η γνώση των πάντων, καί σ΄ εκεινον πού υποτάχθηκε στό Θεό, θά υποταχθουν τά πάντα, οταν κυριαρχήσει η ταπείνωση στά μέλη του. Καί ειναι ευλογο. Από τούς πολλούς πειρασμούς καί τήν υπομονή σ΄ αυτούς γίνεται κανείς εμπειρος, καί από αυτό γνωρίζει τήν αδυναμία του καί τή δύναμη του Θεου. Καί από τή γνώση της αδυναμίας του καί της αγνωσίας πού ειχε αλλοτε οτι αγνοουσε εκεινα πού εμαθε τώρα, καταλαβαίνει οτι οπως αυτά κάποτε τά αγνοουσε πραγματικά καί δέ γνώριζε οτι αγνοει, ετσι ειναι καί αλλα πολλά, τά οποια ισως μάθει αργότερα, κατά τόν Μέγα Βασίλειο. Γιατί αυτός λέει οτι αν δέ γευθει κανείς κάτι, δέν ξέρει τί στερειται. Εκεινος τώρα πού γεύθηκε τή γνώση, γνωρίζει οτι ειναι καί αλλα πού τά αγνοει, καί ετσι η γνώση του γίνεται πρόξενος ταπεινώσεως. Καί πάλι, εκεινος πού εννόησε τόν εαυτό του οτι ειναι κτίσμα μεταβλητό, ποτέ δέν υπερηφανεύεται σέ τίποτε, γιατί κι αν ισως εχει κάτι, τό εχει από τόν Κτίστη. Κανείς δέν επαινει ενα σκευος οτι αυτό εκανε τόν εαυτό του ευχρηστο, αλλά επαινει τόν κατασκευαστή του. Κι οταν καταστραφει τό σκευος, τότε κατηγορει τόν αιτιο της καταστροφης καί οχι τόν κατασκευαστή. Αν τώρα τό σκευος ειναι λογικό, κατ΄ ανάγκην ειναι καί αυτεξούσιο. Αρα λοιπόν, των καλων χορηγητής ειναι ο Ποιητής, οπως ειναι αιτιος καί της δημιουργίας· στήν πτώση ομως καί στήν παρεκτροπή, αιτία ειναι η προαίρεση του αυτεξουσίου. Οπως λοιπόν επαινειται κατά χάρη εκεινος πού μένει αμετάτρεπτος, ετσι απευθύνεται καί κατηγορία σ΄ εκεινον πού δέχεται τήν κακία του φιδιου-διαβόλου. Βέβαια, επαινος αρμόζει οχι σ΄ εκεινον πού δέχεται δωρα, αλλά σ΄ Εκεινον πού τά δίνει, μαζί μέ ευχαριστία. Ισως πρέπει νά επαινεθει κατά χάρη κι εκεινος πού ελαβε δωρα, γιατί ελαβε λόγω της προθέσεώς του εκεινα πού δέν ειχε, η μαλλον γιά τήν ευγνωμοσύνη του πρός τόν Ευεργέτη. Καί αν δέν συμβαίνει αυτό, οχι μόνο χάνει τούς επαίνους, αλλά καί καταδικάζεται γιά τήν αχαριστία του.

Κανείς δέν εχει τόση αναίδεια, ωστε νά τολμα νά λέει οτι οσα ελαβε δέν ειναι δωρα, αλλά μέ πανουργία κατακρίνει οποιους δέν εγιναν τάχα σάν αυτόν, κλέβοντας ετσι τόν επαινο καί καυχώμενος κρυφά· σάν νά δείχνει οτι οσο πλουτο νομίζει πώς εχει, τόν πρόσφερε ο ιδιος στόν εαυτό του καί δέν τόν ελαβε κατά χάρη. Κι αν ισως ενας τέτοιος ανθρωπος ευχαριστει τόν Δωρητή, μοιάζει μέ τόν Φαρισαιο της παραβολης, καθώς λέει πρός τόν εαυτό του: «Σέ ευχαριστω πού ειμαι τουτο κι εκεινο». Καλά λοιπόν ειπε ο Ευγγελιστής, η μαλλον ο καρδιογνώστης Θεός, οτι ο Φαρισαιος ελεγε οχι πρός τό Θεό, αλλά πρός τόν εαυτό του. Γιατί κι αν ακόμη φαινόταν οτι μιλουσε πρός τό Θεό μέ τό στόμα, αλλά Εκεινος πού γνώριζε τήν υπερήφανη ψυχή του δέν ειπε ¨πρός τό Θεό΄΄, αλλά ειπε: «Στάθηκε ο Φαρισαιος καί ελεγε πρός τόν εαυτό του».

Τό νά λέει η Γραφή πολλές φορές τά ιδια ρητά η ομοιά τους, δέν ειναι - λέει ο Χρυσόστομος - παλιλλογία η πολυλογία, αλλά γίνεται γιά νά εντυπωθει ο λόγος στήν καρδιά των ακροατων. Κι ο Ψαλμωδός από θειο πόθο επαναλάμβανε τό κάθε ρητό καί δέν ηθελε νά τό αφήσει, οπως εκεινοι πού δέ γεύθηκαν τή γλυκύτητά του καί από τήν ακηδία τους καταπατουν καί τό ιδιο τό ρητό, γιά νά απαλλαγουν από τό βάρος του. Αραγε ενας τέτοιος ανθρωπος θά καρπωθει ποτέ από τίς θειες Γραφές κάτι τό χρήσιμο; Μαλλον θά λάβει μόνο καταδίκη καί σκοτισμό του νου καθώς ανοίγει θύρα στούς δαίμονες πού τόν πολεμουν, σύμφωνα μέ τό ρητό του Κυρίου: « Αν αυτά κάνουν στό χλωρό ξύλο, τί θά κάνουν στό ξερό;», καί: « Αν ο δίκαιος μόλις καί σώζεται, που θά φανει ο αδικος καί ασεβής;». Καί αν εκείνους πού εχουν ολο τό νου τους στή μνήμη του Θεου αυλο καί ασχημάτιστο, τούς πολεμουν οι δαίμονες, καί αν χωρίς τή βοήθεια του Θεου μέσω της ταπεινοφροσύνης τους, δέν θά ειχε η προσευχή τους τή δύναμη νά ανεβει, αλλά θά γύριζε πίσω απρακτη, τί θά κάνομε εμεις οι αθλιοι πού ουτε εστω προφορικά δέν προσευχόμαστε, ωστε νά μας σπλαχνιστει κάποτε ο Θεός, καί νά κάνει συγκατάβαση στήν αγνοια καί στήν αδυναμία μας γιά τήν καλή μας διάθεση;

Γιά τό οτι οι δαίμονες πολεμουν καί τούς τελείους, ας ακούσομε τί λέει ο αγιος Μακάριος*. Λέει οτι κανείς δέν γίνεται τέλειος σ΄ αυτόν τόν κόσμο, γιατί τότε δέν θά ηταν προκαταβολή εκεινο πού δίνεται εδω. Καί φέρνει μαρτυρία εναν αδελφό, ο οποιος προσευχόταν μαζί μέ αλλους καί ευθύς αρπάχθηκε από τόν ουρανό νοερά καί ειδε τήν ανω Ιερουσαλήμ καί κατοικητήρια Αγίων. Μετά πού κατέβηκε, ξέπεσε από τήν αρετή καί κατάντησε σέ τέλεια απώλεια, γιατί νόμισε οτι κάτι κατόρθωσε καί οχι οτι μαλλον εβαλε μεγαλύτερο χρέος, αφου αξιώθηκε τέτοιο υψος, ενω ηταν ανάξιος καί χωμάτινος κατά τή φύση. Καί πάλι ο ιδιος Αγιος

ειπε: «Γνώρισα πολλούς, καί από τήν πείρα μου, καθώς συναναστράφηκα μαζί τους, γνωρίζω ακριβως οτι κανείς εδω δέν ειναι τέλειος, αλλά καί αν γίνει τελείως αυλος καί ενώνεται σχεδόν μέ τό Θεό, η αμαρτία πάλι τόν ακολουθει καί ποτέ δέν εξαφανίζεται πρίν από τό θάνατο». Καί ο αγιος Νειλος ειπε γιά κάποιον οτι προσευχόταν καί, κατά παραχώρηση Θεου, γιά ωφέλεια δική του καί πολλων αλλων, τόν τίναζαν οι δαίμονες ψηλά, πιάνοντάς τον από τά χέρια καί τά πόδια, καί γιά νά μήν πάθει τίποτε τό σωμα του πέφτοντας στή γη, τόν δέχονταν σέ μιά ψάθα. Καί αφου τό εκαναν αυτό επί πολύ, δέν μπόρεσαν νά κατεβάσουν τό νου του από τούς ουρανούς*. Αραγε, ενας τέτοιος ανθρωπος, πότε θά αισθανθει οτι εχει ανάγκη τροφης; Η πότε θά νιώσει τήν ανάγκη ψαλμωδίας η αναγνώσεως; Εμεις ομως εχομε ανάγκη από αυτά γιά τήν αδυναμία του νου μας, αν καί ουτε ετσι δέ θέλομε νά προσέχομε. Αλοίμονο· ενας τέτοιος Αγιος αντιμετώπιζε πόλεμο, κι εμεις ειμαστε αμέριμνοι γιά τόν πόλεμο; Οι Αγιοι μέ τήν ταπείνωση φυλάγονται από τίς παγίδες του διαβόλου, κι εμεις υπερηφανευόμαστε από αγνοια; Πραγματικά, αγνοια μεγάλη ειναι τό νά υπερηφανεύεται κανείς γιά εκεινο πού δέν εχει. Λέει ο αββας Κασσιανός: «Τί εχεις, παρά ο,τι ελαβες δωρεάν από τό Θεό η μέ τίς προσευχές κάποιων αλλων; Καί αφου ελαβες, οπως λέει ο Απόστολος, τί καυχιέσαι σάν νά μήν ελαβες, αλλά σάν νά κατόρθωσες ο ιδιος;»**

Η ταπείνωση λοιπόν γεννιέται από τή γνώση, καί η ιδια γεννα τή διάκριση, από τήν οποία γεννιέται η διόραση, πού ο Προφήτης τήν ονομάζει ¨βουλή΄΄· αυτή βλέπει τά πράγματα κατά φύση καί ετσι νεκρώνεται ο νους από τόν κόσμο μέσω της θεωρίας των κτισμάτων του Θεου. Σ΄ Αυτόν ανήκει η δόξα στούς αιωνες. Αμήν.