ΦΙΛΙΑΣ ΕΓΚΩΜΙΟΝ…

Γιάννη Ιωσηφάκη, Φιλόλογου

Τι είναι φιλία;

Ίσως και τώρα, κάτω από τα σχολικά θρανία, χέρι με χέρι και πάντα στα κρυφά κυκλοφορούν ακόμα εκείνα τα “μαγικά” τετράδια (“λευκώματα”), στα οποία μεταξύ άλλων προσπαθούσαμε με το δικό μας τρόπο να απαντήσουμε και σε αυτό το μεγάλο ερώτημα, καταθέτοντας κάτι από την εφηβική μας ψυχή και σοφία. Και ενώ τα χρόνια κύλησαν και η δική μας γενιά μεγάλωσε και φθάνει πια στην ωριμότητα (θεωρητικά τουλάχιστον), το ερώτημα αυτό τίθεται εκ νέου στη νέα γενιά περιμένοντας ξανά την απάντησή του, το ίδιο σύνθετο, πολυδιάστατο και “καυτό”, όπως και τότε… Όσο για μας, πιστεύω πως ακόμη δεν έχουμε καταφέρει να βρούμε μια ικανοποιητική απάντηση, πώς ακόμη νιώθουμε την ίδια αμηχανία, όπως και στα σχολικά μας χρόνια. Ίσως, σκέφτομαι, μια ολόκληρη ζωή πολλές φορές να μην φθάνει για να βρεις το πλήρες νόημα της φιλίας, ίσως πάλι να είναι αρκετά μόνο δέκα λεπτά για να το ζήσεις. Γιατί αυτό ακριβώς είναι η φιλία· είναι βίωμα. Βίωμα αγάπης…

Αυτό αποδεικνύεται εξάλλου και από την αρχαιοελληνική ετυμολογία του όρου· “φιλώ” στα αρχαία ελληνικά σημαίνει “αγαπώ”, κατά κύριο λόγο. Αυτό ακριβώς το στοιχείο της αγάπης έρχεται να τονίσει σε μια διεξοδικότατη ανάλυση της φιλίας στα “Ηθικά Νικομάχεια” ο Αριστοτέλης. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος θεωρεί τη φιλία «αναγκαιότατον εις τον βίον» των ανθρώπων και αποφαίνεται χαρακτηριστικά: “άνευ φιλίας ουδείς έλοιτο αν ζην” (χωρίς φιλία κανένας δεν θα ήθελε να ζει). Για τον μεγάλο μας φιλόσοφο η φιλία σε γενικές γραμμές είναι “εύνοια” (εύνους=φιλικός, φίλα προσκείμενος), αν και κάνει τον απαραίτητο διαχωρισμό ότι η “εύνοια” είναι ένα συναίσθημα που νιώθουμε ακόμη και προς έναν ξένο, ενώ “φιλία” είναι το να αισθάνεσαι στοργή και δέσιμο με κάποιον άνθρωπο, να επιζητείς τη συντροφιά του και να επιδιώκεις την ευτυχία του.

Μήπως όλα αυτά ακούγονται κάπως ουτοπικά και εξωπραγματικά; Δεν θα είχατε ίσως άδικο, καθώς όλοι σήμερα, σχεδόν κοινοτοπικά, μιλούν γι’ αυτή την περίφημη ισοπέδωση των αξιών και την έκπτωση των ηθών που κατατρώγει τα θεμέλια της κοινωνίας μας, όπως το σαράκι το ξύλο. Κι όμως, τα πράγματα δεν είναι τόσο γκρίζα, όσο φαίνονται ή όσο θέλουμε να τα βλέπουμε. Αφορμή γι’ αυτή μου την κρίση αισιοδοξίας είναι μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα από το ΕΚΚΕ σε συνεργασία με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Νομού Θεσσαλονίκης σε οκτώ Λύκεια του νομού, και η οποία δημοσιεύθηκε πριν από λίγο καιρό σε γνωστό περιοδικό.

Πιο αναλυτικά, στο ερώτημα: “Πιστεύεις στη φιλία;” το 89,5% των ερωτηθέντων μαθητών και μαθητριών απάντησε θετικά, ενώ μόλις το 9,8% είχε αντίθετη άποψη. Και θα ήθελα να επισημάνω ότι όσο κι αν οι αριθμοί σίγουρα μιλούν από μόνοι τους, αυτό που έχει μείζονα σημασία δεν είναι τόσο η ποσοτική όσο η ποιοτική ανάλυση τούτης της έρευνας. Γιατί τα νέα παιδιά δεν περιορίζονται σε μια απλή κατάφαση, αλλά εμβαθύνουν στην ουσία της φιλίας και φωτογραφίζουν με απόλυτη επιτυχία τα κύρια συστατικά της. Ενδεικτικά είναι τα ακόλουθα αποσπάσματα: “…η φιλία, αν στηρίζεται στην ειλικρίνεια και τον αλτρουισμό, είναι εξύψωση των ανθρώπινων σχέσεων…” και “…η φιλία είναι το αντίδοτο στη μοναξιά που διέπει τη σύγχρονη εγωκεντρική κοινωνία μας …”

Αν μέχρι τούδε δεν σας έπεισα, θα διαπιστώσετε αμέσως παρακάτω πόσο πιο εύστοχοι γίνονται οι σημερινοί δεκαεπτάχρονοι, στο σημείο όπου εκθέτουν τα κριτήρια βάσει των οποίων επιλέγουν έναν φίλο ή μία φίλη. Λένε χαρακτηριστικά: “Να είναι ειλικρινής, να είναι καλό παιδί, ανθρωπιστής και καλός χαρακτήρας” και “…να είναι συμπονετικός, να συμπαραστέκεται, να στηρίζει, να κατανοεί, να είναι έμπιστος…”. Αυτά είναι τα λόγια τους.

Και είναι πραγματικά άξιον θαυμασμού το πόσο κοντά έχουν πλησιάσει τα παιδιά σε έναν πλήρη και ολοκληρωμένο ορισμό της φιλίας, η οποία έχει πράγματι τρία βασικά χαρακτηριστικά:

Την ειλικρίνεια, δηλαδή, την άδολη, ανεπιτήδευτη και καθαρή έκφραση σκέψεων, προβληματισμών και συναισθημάτων μεταξύ των φίλων.

Την ανιδιοτέλεια, που είναι η παντελής έλλειψη ωφελιμιστικών βλέψεων· η εκτίμηση με άλλα λόγια του φίλου όχι ως “μέσου” για την επίτευξη κάποιου στόχου, αλλά ως “προσώπου” και

Την αυτοθυσία, που δεν είναι παρά η έμπρακτη απόδειξη της ταύτισης που απαιτεί η αληθινή φιλία και μάλιστα στις δύσκολες στιγμές (ας θυμηθούμε το γνωστό “ο φίλος τον φίλο εν κινδύνοις γινώσκει”), η απόλυτη υπέρβαση του εγώ στο βωμό της ουσιαστικής ανθρώπινης επαφής.

Αντίθετα, οι μεγαλύτεροι πολέμιοι της φιλίας είναι η υποκρισία, η ιδιοτέλεια και ο εγωισμός, ενώ στα παραπάνω πρέπει να προσθέσουμε και τη δραματική συρρίκνωση του ελεύθερου χρόνου στις μέρες μας. Είναι φανερό ότι όλοι πλέον έχουμε αποδυθεί ενσυνείδητα ή ασυνείδητα, σε έναν ξέφρενο και διαρκή αγώνα με σκοπό την απόκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών και ανέσεων, με αποτέλεσμα να μην έχουμε πια χρόνο για τους συνανθρώπους μας, και έτσι να επιτείνονται ανησυχητικά τα φαινόμενα της εσωστρέφειας, της μοναξιάς και του απομονωτισμού, να μεγαλώνει το ψυχικό κενό και μια μεγάλη μερίδα συνανθρώπων μας να ωθείται αναγκαστικά στην αναζήτηση της ευτυχίας είτε μέσα από στεγνές, επιφανειακές και τυποποιημένες σχέσεις ή σε “νόθους” τρόπους ψυχαγωγίας και υποκατάστατα, ανάμεσα στους οποίους συμπεριλαμβάνονται το αλκοόλ, ο τζόγος και ασφαλώς το σκοτεινό μονοπάτι των ναρκωτικών…

Ωστόσο τέτοια μηνύματα, όπως της προαναφερθείσας έρευνας, έρχονται να διώξουν μακριά τις συννεφιασμένες σκέψεις και να γεμίσουν την καρδιά μας με ελπίδα. Ελπίδα ότι τα νέα παιδιά, το μέλλον αυτού του κόσμου, γνωρίζουν να θέτουν προτεραιότητες στη ζωή τους και να εκτιμούν κάποιες πραγματικές αξίες, όπως η φιλία, η ειρήνη, ο ανθρωπισμός, η ελευθερία, αξίες που έχουν αποδεδειγμένα αντέξει στο χρόνο και εξακολουθούν να εμπνέουν.

Ο Ε. Παπανούτσος περιγράφει κάπου τη φιλία ως “δώρο ακριβό και ευτύχημα σπάνιο”. Εγώ θα αρκεστώ να σας παραθέσω -και έτσι θα κλείσω- τη λακωνικότατη αλλά άκρως αποκαλυπτική ομολογία ενός Ευρωπαίου μαθητή, που απάντησε σε μια αντίστοιχη έρευνα, που διενέργησε το μουσικό κανάλι MTV σε οκτώ χώρες της Ευρώπης, επίσης πρόσφατη: “Θα προτιμούσα, είπε, να προδώσω την πατρίδα μου παρά έναν αγαπημένο φίλο. Η φιλία είναι το παν στη ζωή…”. Τα συμπεράσματα είναι δικά σας…